آشنایی با خوارزمی

خوارزمی

خورازمی و خدمات او

ابوعبدالله محمدبن موسی خوارزمی (163 تا 232 هجری قمری) چهره درخشان ریاضی در تمدن اسلامی است. جورج سارتون یک بخش از کتاب مقدمه ای بر تاریخ علم را «عصر خوارزمی» نامگذاری کرده است. دانشمندان بزرگ جهان ریاضی، هر یک به نوعی از او یاد کرده اند و او را ستوده اند. ویل دورانت درباره او می نویسد، خورازمی در واقع در پنج دانش ادای سهم کرده است:

1.      ارقام موسوم به هندی را وارد جهان اسلام کرده است.

2.      جدول های نجومی را تکمیل کرده است.

3.      قدیم ترین جدول های مثلثات شناخته شده را تنظیم کرده است.

4.      اولین دائره المعارف جغرافیایی جهان را با همکاری 69 عالم دیگر (عالمان دربار مامون) نوشته است.

5.      در کتاب «حساب جمع و معادله» راه حل های تحلیلی و هندسی برای معادلات وضع کرده است.

 

نظام اعشاری و عدد صفر

نظام اعشاری با کتاب De numero Indorum وارد دنیای غرب شد. این نظام که جانشین سیستم دست و پا گیر یونانی و رومی شد بوسیله هندیان به شکل اعداد اختراع شد. مرکز ثقل این نظام عددی، رقم صفر بود که ستون بنای هر ساختمان را تشکیل می دهد. «فیلیپ حتی» ورود آن را به زندگی روزانه ی انسان به منزله ی بزرگترین خدمتی می داند که دانش مسلمانان به دنیای غرب کرده است. عدد صفر از طریق اسپانیا در اروپا پراکنده شد. این رقم که بر یونانیان و رومیان ناشناخته بود و در عربی صفر (=هیچ) نامیده می شد از عدد هندی Sunya به معنای تهی- خالی ترجمه شده بود که به دو صورت وارد زبان لاتین شد. یکی به شکل لاتینی Cifrum Cifra که به معنای هیچ (nihilum) است و صورت دیگر به شکل Zephirum که در کتاب لئوناردو پتیسانو موسوم به Liber Abaci به صورت قدیم ایتالیایی آن Zevero نوشته شده و در یک دست نوشته سال 1419 میلادی به شکل Zero ثبت شده است.

مجهول X

نکته جالب دیگر این که اصطلاح X به عنوان ناشناخته، در کتاب خوارزمی به کاربرده شده و خوارزمی کلمه شیء (=چیز) را برای مجهول به کار گرفته است. این کلمه به صورت Xei وارد زبان اسپانیایی شد و بعدها به اختصار فقط X نوشتند.

طول نصف النهار

یکی دیگر از کارهای مهم ریاضی خوارزمی، تعیین طول یک درجه از نصف النهار زمین است که این خود کروی بودن زمین را مشخص می کند. خورازمی با گمانه زنی هایی در دشت های شمالی رود فرات و پالمیر در سوریه توانست طول یک درجه نصف النهار زمین را در درجه 56 میل ثبت کند. عددی که فقط 870 متر با رقمی که امروز با استفاده از مدرن ترین ابزار و وسایل علوم جدید ثبت شده است تفاوت دارد.

ستاره شناسی و مثلثات

در دانش نجوم خوارزمی صاحب نام و کتاب است. کتاب الزیج (=جدول های ستاره شناسی و مثلثات) از اوست که در سال 1126 میلای به زبان لاتین ترجمه شده است و از طریق اسپانیا به سراسر اروپا رفته است.

تقویم

خوارزمی به عنوان یک ایرانی، مبنای گاهشماری را تقویم خسروانی یعنی تقویم دوران ساسانی گرفته و سال ایرانی یزدگردی (آخرین پادشاه ساسانی) را به 365 روز تقسیم کرده است و در عین حال به گاهشماری هندی و بطلیموسی تطبیق داده است.